Tập trung - dân chú là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước và hoạt động quản lí hành chính nhà nước cũng dược tổ chức thực hiện trên cơ sở tuân thủ nội dung của nguyên tắc này.
Nguvên tắc tập trung dân chủ dược quy định ở Điéu 6 Hiến pháp nãm 1992 (sửa đổi, bổ sung nãm 2001): "Quốc hội, hội đồng nhân dân và các cơ quan khác của Nhủ nước đều ỉ ổ chức và hoạt độn g theo n quyên tắc tập trung dân chủ". Nguyên tắc này bao hàm sự kết hợp giữa hai vếu tố tập trung và dân chủ, nghĩa là vừa đảm bảo sự lãnh đạo tập trung trên cơ sở dân chủ; vừa đảm bảo mở rộng dân chủ dưới sự lãnh đạo tập trung.
Trong quản lí hành chính nhà nước, tập trung nhằm đảm bảo thâu tóm quyền lực nhà nước vào chủ thổ quản lí để điều hành, chí đạo việc thực hiện chính sách, pháp luật một cách thống nhất. Trong khi đó, dân chủ hướng tới việc mờ rộng quyền cho đối tượng quản lí nhằm phát huy trí tuệ tập thể trong hoạt động quản lí, phát huy khả năng tiềm tàng của đối lượng quản lí trong quá trình thực hiện chính sách, pháp luật. Cần phải cổ sự phối hợp một cách đồng bộ, chặt chẽ việc đảm bảo cả hai yếu lô này trong quản lí hành chính nhà nước. Nếu chỉ có sự lãnh đạo tập trung mà không mở rộng dân chủ thì sẽ tạo điều kiện cho các hành vi lạm quyền, tệ quan lũng, hách dịch, cửa quyền, tham nhũng phát triển. Ngược lại, không có sự lãnh đạo tập trung thống nhất sẽ dẫn đến tình trạng tùy tiện, vô chính phủ, cục bộ địa phương. Trong điều kiện hiện nay sự lãnh đạo tập trung trên cơ sở dân chủ là yêu cầu khách quan của việc "thực hiện nhất quán chính sách phút triển nền kinh tế chính trị định hướng xã hội chủ nghĩa” (Điều 15 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001)).
Trong quản lí hành chính nhà nước, tập trung nhằm đảm bảo thâu tóm quyền lực nhà nước vào chủ thổ quản lí để điều hành, chí đạo việc thực hiện chính sách, pháp luật một cách thống nhất. Trong khi đó, dân chủ hướng tới việc mờ rộng quyền cho đối tượng quản lí nhằm phát huy trí tuệ tập thể trong hoạt động quản lí, phát huy khả năng tiềm tàng của đối lượng quản lí trong quá trình thực hiện chính sách, pháp luật. Cần phải cổ sự phối hợp một cách đồng bộ, chặt chẽ việc đảm bảo cả hai yếu lô này trong quản lí hành chính nhà nước. Nếu chỉ có sự lãnh đạo tập trung mà không mở rộng dân chủ thì sẽ tạo điều kiện cho các hành vi lạm quyền, tệ quan lũng, hách dịch, cửa quyền, tham nhũng phát triển. Ngược lại, không có sự lãnh đạo tập trung thống nhất sẽ dẫn đến tình trạng tùy tiện, vô chính phủ, cục bộ địa phương. Trong điều kiện hiện nay sự lãnh đạo tập trung trên cơ sở dân chủ là yêu cầu khách quan của việc "thực hiện nhất quán chính sách phút triển nền kinh tế chính trị định hướng xã hội chủ nghĩa” (Điều 15 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001)).
Luật sư tư vấn pháp luật qua tổng đài (24/7) gọi: 1900 6198
Nguvên lắc tập trung dân chủ trong quản lí hành chính nhà nước hiểu hiện ớ những nội dung sau:
Sự phụ thuộc của cơ quan hành chính nhà nước vào cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp
Hiến pháp cùa Nhà nước ta đã ghi nhận nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân.
Người dàn sử dụng quyền lực nhà nước thông qua hệ thống các cơ quan quyền lực nhà nước do chính họ bầu ra để thay mặt họ trực tiếp thực hiện quyền lực đó. Điều 6 Hiến pháp năm 1992 (sứa đổi, bổ sung năm 2001) đã quy định: "Nhân dân sử dụng quyền lực nhà nước thông qua Quốc hội và hội đồng nhản dán là những cơ quan dại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, do nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân".
Để thực hiện chức năng quản lí hành chính nhà nước trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, một hệ thống cư quan hành chính nhà nước từ trung ương tới địa phương đã được hình thành. Trong tổ chức và hoạt động các cơ quan hành chính nhà nước luôn có sự phụ thuộc vào các cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp.
Trước hết, cơ quan quvền lực nhà nước có những quyền hạn nhất định trong việc thành lập, sáp nhập hay giải thể các cơ quan hành chính nhà nước ở cùng cấp. Ớ trung ương, Quốc hội thành lập ra Chính phủ và trao cho nó quyền hành pháp. Ớ địa phương, các uỷ ban nhân dân do hội đồng nhân dân cùng cấp bầu ra và thực hiện hoạt động quản lí hành chính nhà nước ở địa phương. Các cơ quan khác trong hệ thống cơ quan hành chính nhà nước (như bộ, cơ quan ngang bộ,...) đều do cơ quan quyền lực nhà nước trực tiếp hay gián tiếp quyết định việc thành lập, thav đổi hay bãi bỏ. Trong hoạt động, các cơ quan hành chính nhà nước luôn chịu sự chỉ đạo, giám sát của hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước và chịu trách nhiệm báo cáo hoạt động của mình trước cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp. Tất cả sự phụ thuộc nêu trên đều nhằm mục đích đảm bảo cho hoạt động của hộ thống cơ quan hành chính nhà nước phù hợp với ý chí, nguyện vọng và lợi ích của nhân dân lao động. Đồng thời đó chính là việc đảm bảo tập trung quyền lực vào hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước - cơ quan do dân bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân.
Bên cạnh đó yếu tố dân chủ thể hiện rõ nét trang việc cơ quan quyền lực nhà nước trao quyền chủ động sáng tạo cho các cơ quan hành chính nhà nước trong việc chỉ đạo thực hiện hiến pháp, luật và các văn bản khác của cơ quan quyền lực nhà nước. Các cơ quan quycn lực nhà nước không can thiệp vào hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước mà tạo điều kiện thuận lợi cần thiết để các cơ quan này hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ của mình là quản lí hành chính nhà nước trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. (Tìm hiểu thêm về Luật hành chính Việt Nam)
Sự phục tùng của cấp dưới đối với cấp trên, địa phương đối với trung ương
Sự phục tùng này đảm bảo cho cấp trên và trung ương tập trung quyền lực để chỉ đạo, giám sát hoạt động của cấp dưới và của địa phương. Thiếu sự phục tùng đó sẽ dẫn đến việc buông lỏng sự lãnh đạo, quản lí tập trung của trung ương và cấp trên, làm nảy sinh tình trạng tùy tiện, vô chính phủ, cục bộ địa phương. Sự phục tùng này biểu hiện ở cả hai phương diện tổ chức và hoạt động. Tất cả các yêu cầu, mệnh lệnh do cấp trên và trung ương đưa ra cấp dưới và địa phương có nghĩa vụ phải thực hiện. Tuy vậy, cần phải nhấn mạnh rằng sự phục tùng ở đây không phải là sự phục tùng vồ điều kiên mà là sự phục tùng những mệnh lệnh hợp pháp trên cơ sở quy định của pháp luật. Đồng thời cấp trên, trung ương cũng phải tôn trọng ý kiến của cấp dưới, địa phương với công tác tổ chức, hoạt động và về các vấn đề khác của quản lí hành chính nhà nước; phải tạo mọi điều kiện để cấp dưới, địa phương phải huy sự chủ động, sáng tạo nhằm huy động mọi khả năng với trí tuệ, lao động... để hoàn thành tối nhiệm vạ dược giao. Có như vậy mới khắc phục được tình trạng quan liêu, áp đặt ý chí, làm mất đi tính chủ động sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của địa phương và cấp dưới.
Việc phân cấp quản lí
Phân cấp quản lí là sự chuyển giao thẩm quyền từ cấp trên xuống cấp dưới nhằm đạt dược một cách có hiệu quả mục tiêu chung của hoạt động quản lí hành chính nhà nước. Khi tiến hành phân cấp quản lí, đã có sự phân định rõ chức trách, nhiệm vụ, quyền hạn của các cấp trong bộ máy hành chính nhà nước. Mỗi cấp quản lí có những mục tiêu, nhiệm vụ, thẩm quvền và những phương tiận cần thiết để thực hiện lốt những mục tiêu, nhiệm vụ của cấp mình. Trong phạm vi thẩm quyền được giao mỗi cấp quản lí được phcp tiến hành những hoạt động nhất định nhằm phát huy tính nàng động sáng tạo cửa mình.
Phân cấp quản lí là một biểu hiện của nguyên tắc tập trung dân chủ. Tuy nhiên, điều này chỉ thực sự được thực hiện khi việc phân cấp quản lí đảm bảo được những yêu cầu sau dây:
- Việc phân cấp quản lí phải đảm bảo cho trung ương có quyền quyết dinh trong những lĩnh vực then chốt, những vấn đề có ý nghĩa chiến lược nhằm đảm bảo sự phát triển cân đối và hài hòa của toàn xã hội, bảo đảm sự quản lí lập trung và thống nhất của Nhà nước trong phạm vi toàn quốc.
- Mạnh dạn giao quyền cho các dịa phương, các đơn vị cư sở để phát huy tính chủ động lích cực và sáng tạo trong quản lí, tích cực phát huy sức người, sức của, đẩy mạnh sản xuất và phục vụ đời sống, trên cơ sở đó hoàn thành mọi nhiệm vụ được trung ương và cấp trên giao phó. Mạnh dạn phân cấp cho địa phương và cơ sờ là biện pháp đảm bảo tập trung, tránh cho trung ương và cấp trên phài ôm đồm các công việc mang tính sự vụ thuộc vổ chức trách cùa địa phương và cơ sở.
- Việc phân cấp quan lí phái thật cụ thể hợp lí trên cơ sở những quy định của pháp luât.
Phản cấp quán lí giữa các cấp trong bộ máy quản lí hành chính nhà nước là cóng vìộc hốt sức phức tạp đòi hỏi phải xem xét từ nhiều yếu tô' và góc độ khác nhau như: cơ sở kinh tế. xã hội. trình độ phát triển đổng đcu về kinh tế, kết cấu hạ lang, giaơ thòng, thông tin, liên lạc, các vếu tố về đán tộc. trình độ dân trí. trình độ của đội ngũ cán bộ quản lí ơ địa phương và cơ sở... Dơ đó. việc ban hành các quyết định về phân cấp quản lí cần phái có sự cân nhắc, tính toán kĩ lưỡng, hợp lí, tránh đưa ra những quyết định mang tính chung chung, tùy tiện. Tất cá các nội dung của việc phân cấp quản lí bao giờ cũng phải được thổ hiện trong các văn bản pháp luật cùa các cấp có thẩm quyên.
Xem thêm về Quản lý nhà nước
Hướng về cơ sở
Các đơn vị cơ sở của bộ máy hành chính nhà nước là nơi trực liếp tạo ra của cải vạt chát, trực tiếp phục vụ đời sống vật chất và tinh thần của người dân lao dộng. Do vậy trách nhiệm của mọi cơ quan nhà nước là phải tạo điồu kiện thuận lợi cho các đơn vị kinh tế, vãn hóa - xã hội hoàn thành tốt công việc cùa mình.
Hướng vồ cơ sớ chính là việc các cơ quan hành chính nhà nước mở lộng dân chủ trên cơ sở quản lí tập trung đối với hoạt động của toàn bộ hệ thống các đơn vị kinh tế, văn hóa - xã hội trực thuộc. Các đơn vị đó, trước hết là những tế bào của nền kinh tế quốc dân, nơi trực tiếp sản xuất ra của cái vật chất, được Nhà nươc bảo hộ quyền sở hữu các tài sản hợp pháp, có quvồn lự chủ trong sản xuất kinh doanh, đồng thời cũng dược Nhà nước hướng dẫn, giúp đỡ vé vật chất, tinh thần. Các dưn vị văn hóa - xă hội của hệ thống các đơn vị cơ sở luôn được Nhà nước quan tâm, cung cấp những trang thiết bị cần thiết để hoạt động, giúp đỡ vồ vật chất, tinh thần nhằm tạo ra những điều kiện tốt nhất để các đơn vị này hoạt động có hiệu quả. Song song với những việc làm nêu trên, Nhà nước cũng có các chính sách và biện pháp quản lí một cách thống nhất và chặt chẽ tổ chức và hoạt động của hệ thống các đơn vị cơ sở. Có như vậy mới thúc đẩy mọi hoạt động của các đơn vị kinh tế, vãn hóa - xã hội này phát triển một cách mạnh mõ theo đúng định hướng của Nhà nước.
Sự phụ thuộc hai chiều của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương
Các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương đều được tổ chức và hoạt động theo nguvên tắc phụ thuộc hai chiều hay còn gọi là nguyên tắc song trùng trực thuộc. Sự phụ thuộc này thể hiện ở cả hai mặt tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương và được pháp luật quy định một cách cụ thể.
Ở địa phương, uỷ ban nhân dân các cấp trước hết phụ thuộc vào hội đồng nhân dân cùng cấp (mối phụ thuộc ngang). Đồng thời chúng còn phụ thuộc vào cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền chung ở cấp trôn trực tiếp (mối phụ thuộc dọc). Luật tổ chức hội đồng nhân dân và uỷ ban nhân dân (sửa đổi) quy định uỷ ban nhân do hội đồng nhân dán cùng cấp bầu ra... Kết quả bầu các thành viên của uỷ ban nhàn dân phải được chủ tịch uỷ ban nhân dân cấp trên trực tiếp phê chuẩn; kết quả bầu các thành viên của uỷ ban nhân dân cấp tỉnh phải được Thủ tướng Chính phủ phê chuẩn và uỷ ban nhân dân chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước hội đồng nhân dân cùng cấp và uý ban nhân cấp trên, ủy ban nhân dân cấp tính chịu trách nhiệm và báo cáo cổng tác trước hội đồng nhân dân cùng cấp và Chính phủ. Mối phụ thuộc ngang tạo điều kiện cần thiết cho cấp dưới phát huy dân chủ, phát huy thế mạnh của địa phương đế hoàn thành nhiệm vụ mà cấp trên dã giao phó. Mối phụ thuộc dọc giúp cho cấp trên có thể tập trung quyền lực nhà nước đế chỉ đạo hoạt dộng của cấp dưới, tạo ncn một hoạt động chung thống nhất. (Xem thêm về hành chính nhà nước)
Nguyên tắc phụ thuộc hai chiều của cơ quan hành chính nhà nước ớ địa phương nhằm bảo đảm sự thống nhất giữa lợi ích chung của cả nước với lợi ích của địa phương, giữa lợi ích ngành với lợi ích vùng lãnh thổ.
Hướng về cơ sở
Các đơn vị cơ sở của bộ máy hành chính nhà nước là nơi trực liếp tạo ra của cải vạt chát, trực tiếp phục vụ đời sống vật chất và tinh thần của người dân lao dộng. Do vậy trách nhiệm của mọi cơ quan nhà nước là phải tạo điồu kiện thuận lợi cho các đơn vị kinh tế, vãn hóa - xã hội hoàn thành tốt công việc cùa mình.
Hướng vồ cơ sớ chính là việc các cơ quan hành chính nhà nước mở lộng dân chủ trên cơ sở quản lí tập trung đối với hoạt động của toàn bộ hệ thống các đơn vị kinh tế, văn hóa - xã hội trực thuộc. Các đơn vị đó, trước hết là những tế bào của nền kinh tế quốc dân, nơi trực tiếp sản xuất ra của cái vật chất, được Nhà nươc bảo hộ quyền sở hữu các tài sản hợp pháp, có quvồn lự chủ trong sản xuất kinh doanh, đồng thời cũng dược Nhà nước hướng dẫn, giúp đỡ vé vật chất, tinh thần. Các dưn vị văn hóa - xă hội của hệ thống các đơn vị cơ sở luôn được Nhà nước quan tâm, cung cấp những trang thiết bị cần thiết để hoạt động, giúp đỡ vồ vật chất, tinh thần nhằm tạo ra những điều kiện tốt nhất để các đơn vị này hoạt động có hiệu quả. Song song với những việc làm nêu trên, Nhà nước cũng có các chính sách và biện pháp quản lí một cách thống nhất và chặt chẽ tổ chức và hoạt động của hệ thống các đơn vị cơ sở. Có như vậy mới thúc đẩy mọi hoạt động của các đơn vị kinh tế, vãn hóa - xã hội này phát triển một cách mạnh mõ theo đúng định hướng của Nhà nước.
Sự phụ thuộc hai chiều của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương
Các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương đều được tổ chức và hoạt động theo nguvên tắc phụ thuộc hai chiều hay còn gọi là nguyên tắc song trùng trực thuộc. Sự phụ thuộc này thể hiện ở cả hai mặt tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương và được pháp luật quy định một cách cụ thể.
Ở địa phương, uỷ ban nhân dân các cấp trước hết phụ thuộc vào hội đồng nhân dân cùng cấp (mối phụ thuộc ngang). Đồng thời chúng còn phụ thuộc vào cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền chung ở cấp trôn trực tiếp (mối phụ thuộc dọc). Luật tổ chức hội đồng nhân dân và uỷ ban nhân dân (sửa đổi) quy định uỷ ban nhân do hội đồng nhân dán cùng cấp bầu ra... Kết quả bầu các thành viên của uỷ ban nhàn dân phải được chủ tịch uỷ ban nhân dân cấp trên trực tiếp phê chuẩn; kết quả bầu các thành viên của uỷ ban nhân dân cấp tỉnh phải được Thủ tướng Chính phủ phê chuẩn và uỷ ban nhân dân chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước hội đồng nhân dân cùng cấp và uý ban nhân cấp trên, ủy ban nhân dân cấp tính chịu trách nhiệm và báo cáo cổng tác trước hội đồng nhân dân cùng cấp và Chính phủ. Mối phụ thuộc ngang tạo điều kiện cần thiết cho cấp dưới phát huy dân chủ, phát huy thế mạnh của địa phương đế hoàn thành nhiệm vụ mà cấp trên dã giao phó. Mối phụ thuộc dọc giúp cho cấp trên có thể tập trung quyền lực nhà nước đế chỉ đạo hoạt dộng của cấp dưới, tạo ncn một hoạt động chung thống nhất. (Xem thêm về hành chính nhà nước)
Nguyên tắc phụ thuộc hai chiều của cơ quan hành chính nhà nước ớ địa phương nhằm bảo đảm sự thống nhất giữa lợi ích chung của cả nước với lợi ích của địa phương, giữa lợi ích ngành với lợi ích vùng lãnh thổ.
Tổ bộ môn Luật Hành chính - Khoa Luật Trường Đại học Hòa Bình, tổng hợp
- Nội dung trong bài viết có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy (chú thích rõ trong bài viết).
- Bài viết được sử dụng không nhằm mục đích thương mại, chỉ nhằm mục đích giảng dạy, tuyên truyền phổ biến kiến thức pháp luật, trong khuôn khổ chương trình hợp tác giữa Khoa Luật Kinh tế - Đại học Hòa Bình và Công ty Luật TNHH Everest.
- Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, quý Vị vui lòng liên hệ với các luật sư, luật gia của Công ty Luật TNHH Everest và Khoa Luật Kinh tế - Đại học Hòa Bình, qua Tổng đài tư vấn pháp luật 19006198, E-mail: [email protected], hoặc trực tiếp tại địa chỉ Khoa Luật kinh tế Đại học Hòa Bình, số 8 phố Bùi Xuân Phái, Nam Từ Liêm, Hà Nội.
Bình luận