Đã xóa án tích, có được coi là có nhân thân tốt?

Thứ Ba, 28/08/2018 06:30 GMT+7

Người đã phạm tội, đã được xóa án tích thì được coi như người chưa từng phạm tội, nhưng không được coi là "lần đầu phạm tội".

Người đã phạm tội, đã được xóa án tích thì được coi như người chưa phạm tội. Tuy nhiên, người này vẫn bị coi là có tiền án. Trong pháp luật hình sự của Việt Nam hiện hành, người này bị coi có nhân thân không tốt.

Luật sư tư vấn pháp luật hình sự - Tổng đài tư vấn (24/7): 1900 6198

Người đã phạm tội, đã được xóa án tích thì được coi như người chưa từng phạm tội, nhưng có được coi là "lần đầu phạm tội" hay không (?). Đây là câu hỏi gây nhiều tranh cãi không chỉ trong khoa học pháp lý. Bởi xóa án tích rồi thì có thể coi như chưa từng phạm tội, có được coi như người chưa từng phạm tội không?

Thứ nhất, pháp luật Việt Nam hiểu thế nào về án tích và xóa án tích?

“Án tích” (trước đây coi đồng nghĩa với "tiền án") là thuật ngữ hay được sử dụng trong chuyên ngành luật Hình sự, nhưng chưa có một văn bản chính thức nào cắt nghĩa rõ ràng khái niệm này. Tuy nhiên có thể viện dẫn quy định trong Nghị quyết số 01-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao năm 1990 để hiểu về khái niệm án tích - tiền án như sau:

"Người đã được xóa án thì không coi là có tiền án. Người đã được xóa kỷ luật, xóa việc xử phạt vi phạm hành chính (tức là đã được coi như chưa bị kỷ luật, chưa bị xử phạt vi phạm hành chính) thì không coi là có tiền sự. Đối với các quyết định xử lý của cơ quan, đoàn thể, tổ chức xã hội mà pháp luật chưa quy định thời hạn để được coi như chưa bị xử lý, nếu tính từ ngày ra quyết định xử lý đến ngày phạm tội đã quá 1 năm, thì không coi là có tiền sự nữa. Đối với các quyết định xử lý của cơ quan, đoàn thể, tổ chức xã hội mà pháp luật chưa quy định thời hạn để được coi như chưa bị xử lý, nếu tính từ ngày ra quyết định xử lý đến ngày phạm tội đã quá 1 năm, thì không coi là tiền sự nữa".

Xóa án, cụ thể là xóa án tích, là trường hợp người đã bị kết án hình sự và thi hành hình phạt mà chưa được xóa án. Sau khi thi hành bản án hình sự 1 thời gian nhất định thì người bị kết án được mặc nhiên xoá án tích hoặc được toà án cấp chứng nhận xoá án tích, Quyết định xóa án tích tùy từng trường hợp. Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (gọi tắt BLHS 2015), quy định:

- Xóa án tích:

"1- Người bị kết án được xóa án tích theo quy định tại các điều từ Điều 70 đến Điều 73 của Bộ luật này. Người được xóa án tích coi như chưa bị kết án. 2- Người bị kết án do lỗi vô ý về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng và người được miễn hình phạt không bị coi là có án tích” (Điều 69)

- Các trường hợp đương nhiên được xóa án tích:

“1- Đương nhiên được xóa án tích được áp dụng đối với người bị kết án không phải về các tội quy định tại Chương XIII và Chương XXVI của Bộ luật này khi họ đã chấp hành xong hình phạt chính, thời gian thử thách án treo hoặc hết thời hiệu thi hành bản án và đáp ứng các điều kiện quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều này.

2- Người bị kết án đương nhiên được xóa án tích, nếu từ khi chấp hành xong hình phạt chính hoặc hết thời gian thử thách án treo, người đó đã chấp hành xong hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án và không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn sau đây: (a) 01 năm trong trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, phạt tù nhưng được hưởng án treo; (b) 02 năm trong trong trường hợp bị phạt tù đến 05 năm; (c) 03 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 05 năm đến 15 năm; (d) 05 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 15 năm, tù chung thân hoặc tử hình nhưng đã được giảm án. Trường hợp người bị kết án đang chấp hành hình phạt bổ sung là quản chế, cấm cư trú, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định, tước một số quyền công dân mà thời hạn phải chấp hành dài hơn thời hạn quy định tại các điểm a, b và c khoản này thì thời hạn đương nhiên được xóa án tích sẽ hết vào thời điểm người đó chấp hành xong hình phạt bổ sung.

3- Người bị kết án đương nhiên được xóa án tích, nếu từ khi hết thời hiệu thi hành bản án, người đó không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn quy định tại khoản 2 Điều này.

4- Cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp có trách nhiệm cập nhật thông tin về tình hình án tích của người bị kết án và khi có yêu cầu thì cấp phiếu lý lịch tư pháp xác nhận không có án tích, nếu có đủ điều kiện quy định tại khoản 2 hoặc khoản 3 Điều này" (Điều 71).

- Cách tính thời hạn để xóa án tích:

"1- Thời hạn để xóa án tích quy định tại Điều 70 và Điều 71 của Bộ luật này căn cứ vào hình phạt chính đã tuyên.

2- Người bị kết án chưa được xóa án tích mà thực hiện hành vi phạm tội mới và bị Tòa án kết án bằng bản án có hiệu lực pháp luật thì thời hạn để xóa án tích cũ được tính lại kể từ ngày chấp hành xong hình phạt chính hoặc thời gian thử thách án treo của bản án mới hoặc từ ngày bản án mới hết thời hiệu thi hành.

3- Người bị kết án trong trường hợp phạm nhiều tội mà có tội thuộc trường hợp đương nhiên được xóa án tích, có tội thuộc trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án thì căn cứ vào thời hạn quy định tại Điều 71 của Bộ luật này Tòa án quyết định việc xóa án tích đối với người đó.

4- Người được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại cũng được coi như đã chấp hành xong hình phạt” (Điều 73).

Xóa án tích được hiểu là sự thừa nhận về mặt pháp lý người bị kết án không còn mang án tích. Khi đã được xóa án tích, mọi giấy tờ về căn cứ, lý lịch của người từng bị kết án đều được ghi “chưa can án”, hoặc “tiền án: không”.

Thế nhưng trong thực tiễn xét xử, và trong khoa học pháp lý, các luật gia vẫn tranh cãi về vấn đề: khi được xóa án tích rồi thì có được coi như người chưa từng có tiền án hay không? Có được coi là người có nhân thân tốt?

Quy định của luật thì chỉ đề cập đến việc người đã được xóa án tích thì coi như người chưa có tiền án, nhưng lại không đề cập đến việc được xóa án tích rồi có được coi là có nhân thân tốt?

Hai là, đang tồn tại những quan điểm về vấn đề người đã được xóa án tích có được coi là có nhân thân tốt hay không?

Hiện có hai luồng quan điểm về vấn đề này như sau:

Quan điểm thứ nhất: Người phạm tội phải trải qua thời gian thụ án, chấp hành những hình phạt đích đáng cho hành vi phạm tội của họ, họ đã phải đánh đổi quyền công dân trong một khoảng thời gian nhất định - được coi là bù đắp, bồi thường những thiệt hại họ gây ra, vì vậy khi hết thời hạn chấp hành hình phạt, hết thời hạn để được xóa án tích, trên giấy tờ, văn bản lý lịch của họ đều được ghi là không có án tích, thì có thể coi họ như những người chưa phạm tội, có nhân thân tốt, khi phạm tội tiếp sẽ được coi như người phạm tội lần đầu để có thể hưởng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Bởi xuất phát từ nguyên tắc nhân đạo, việc xóa án tích nhằm mục đích đưa các đối tượng đã từng phạm tội hoàn lương, được phục hồi quyền lợi như những người bình thường, người chưa từng phạm tội, thì sao không thể coi họ như những người có nhân thân tốt?

Quan điểm thứ hai: Mặc dù những người đã từng bị kết án, đã thi hành hình phạt, đã được xóa án tích, trên lý lịch ghi nhận “không tiền án”, thì vẫn không thể coi họ là những người có nhân thân tốt, không thể coi họ là phạm tội lần đầu nếu bản chất là họ phạm tội lần hai. Bởi vì tính chất của hai đối tượng “phạm tội lần đầu” và “phạm tội sau khi được xóa án tích” hoàn toàn khác nhau. Bởi vậy không thể coi họ là có nhân thân tốt như những người chưa từng phạm tội được, cũng không thể quy việc phạm tội sau khi được xóa án tích là tái phạm. Bởi theo quy định về "tái phạm" trong BLHS 2015 thì tái phạm là: "trường hợp đã bị kết án, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội do cố ý hoặc thực hiện hành vi phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do vô ý." Vì vậy đối với người đã được xóa án tích mà lại phạm tội thì không được tính là tái phạm, cũng không được cho là lần đầu phạm tội. Tuy nhiên cũng không thể đánh đồng họ với nhóm đối tượng có nhân thân xấu, họ là những đối tượng có nhân thân trung bình, không tốt, không xấu.

Tôi đồng ý với quan điểm thứ hai, rằng một đối tượng đã từng phạm tội, bị xóa án tích, thì cũng không để đồng nhất họ với nhóm người chưa từng phạm tội, có nhân thân tốt được, bởi nếu đồng nhất hai nhóm người ấy pháp luật sẽ mất đi tính răn đe và sự nghiêm trị, các đối tượng xấu dễ lợi dụng ý nghĩa nhân đạo của quy định xóa án tích mà tái phạm hành vi phạm tội. Người đã được xóa án tích là người có nhân thân không tốt, cũng không xấu.

Việc xác định những đối tượng đã được xóa án tích có nhân thân tốt hay nhân thân xấu quyết định đến việc đối tượng liệu có được hưởng tình tiết giảm nhẹ khi phạm tội lần nữa hay không vẫn là câu hỏi bị bỏ lửng trong BLHS năm 2015 gây tranh cãi trong quá trình tố tụng, xét xử.

Luật gia Nguyễn Liên - Tổ tư vấn pháp luật của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp.

Xem thêm:

Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest:

Bài viết trong lĩnh vực hình sự (nêu trên) được luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.
Bài viết có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý Vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.
Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với chuyên gia, luật sư của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: 1900 6198, E-mail: [email protected].